Jullie zullen mijn getuigen zijn
“Van oost en west, noord en zuid reisden de lidkerken van de Conferentie van Europese Kerken (CEC) naar het kruispunt van Europa, met een visie en met hoop voor de toekomst van Europa. We verzamelden ons hier in Servië, dankbaar voor de gastvrijheid van de ontvangende kerken ontvangen en gezegend door hen, maar tegelijkertijd zijn wij ons ook bewust van de uitdagingen waarmee zij worden geconfronteerd.”
De vijftiende assemblee van de CEC – zeg maar de Europese Raad van Kerken – die de afgelopen dagen in Novi Sad werd gehouden stelt in haar boodschap de geografische context centraal. Als afgevaardigde van de Oud-Katholieke Kerk van Nederland nam ik aan deze vergadering deel, samen met ongeveer 500 andere gedelegeerden, waarnemers, adviseurs, stewards en staf. Tien daarvan kwamen uit Nederland, onder de bezielende begeleiding van ds. Klaas van der Kamp, secretaris van de Raad van Kerken. En zes daarvan waren gedelegeerden van hun oud-katholieke bisdom of landskerk.
De gastvrijheid waar de boodschap het over heeft was indrukwekkend, de CEC en de Serviërs zorgden voor een perfecte organisatie, zodat de deelnemers zich op de inhoud konden richten in de vergaderingen en op vruchtbare dialoog in de wandelgangen en rond de tafels. De tientallen jonge stewards, waaronder twee uit Nederland, speelden bij het goede verloop een grote rol. En vele malen werden we in het mooie Servië welkom geheten: door de patriarch, de lokale bisschop, de burgemeester, de voorzitter van de autonome regio Voyvodina en de populaire landelijke minister van sociale zaken en werkgelegenheid.
Symbolisch tastbaar werden de genoemde uitdagingen bij een korte pelgrimage langs de oevers van de mooie blauwe Donau. We vertrokken van de plek waar in 1942 honderden Joden en Serviërs door de Hongaren werden vermoord en in de Donau geworpen. We liepen onder twee bruggen door die de NAVO in april 1999 heeft gebombardeerd, met grote gevolgen voor de lokale bevolking. Eén van de bruggen is snel herbouwd, de andere brug, is pas net geopend. Als teken van verzoening in Europa en voor een toekomst van recht en vrede plantten de deelnemers enkele bomen bij deze 
brug. “Als een grote rivier voedt U allen”, baden we, “ waardoor wij bomen van gerechtigheid worden, die schaduw bieden en vrucht dragen. De vruchten van de Geest zijn liefde, vreugde, vrede, geduld, vriendelijkheid, goedheid, trouw, zachtmoedigheid en zelfbeheersing. En we zongen van de vrede die Christus brengt. ‘Jullie zullen mijn getuigen zijn’ (Handelingen 1,8) is zijn woord aan ons, het thema van de assemblee. Een houten brug, in elkaar gezet tijdens de openluchtviering op het plein in het voetgangersgebied rond de rooms-katholieke kathedrale kerk van Novi Sad, stond de hele week promiment in de kapel van het conferentiecentrum.
Maar het is niet altijd eenvoudig om bruggen naar elkaar te slaan: naar minderheden die al eeuwenlang in je eigen land wonen, naar vluchtelingen, naar populisten die veel problemen zien maar geen antwoorden hebben, naar andere kerken die in je vaarwater lijken te zitten. En naar elkaar persoonlijk. De aartsbisschop van Utrecht, Joris Vercammen, was als een van de drie moderatoren aangewezen, de technisch voorzitters van de vergaderingen. Hij deed het met verve, vooral als het wat lastiger werd en er toch een zo groot mogelijke consensus moest worden gezocht.
Bij het bruggen bouwen naar elkaar is goed luisteren naar de pijn van de ander een sleutel, zoals een initiatief van de Servisch-Orthodoxe Kerk liet zien, georganiseerd met de CEC voor jongeren die opgroeien in landen waaruit de spanningen niet verdwenen zijn. Rooms-katholieke Kroatische jongeren die als minderheid in Servië leven en orthodoxe Servische jongeren die een minderheid zijn in Kroatië luisterden hoe de anderen werd gediscrimineerd om hun afkomst, maar ook naar de vreugde, hoop, liefde die zij ervaren. Als luisteroefening moesten ze daarna verwoorden wat de ánder beweegt. De conclusie: “ze zou mijn zusje kunnen zijn”.
Veel stonden we ook stil bij het lot van christenen in het Midden-Oosten. “In onze stad werden wij volgens de Bijbel voor het eerst christenen genoemd”, zei een christen uit Antiochië, “nu dreigen we te verdwijnen”. Een drama dat nog kan worden voorkomen.
De scheidend president van de CEC, bisschop Christopher Hill, belichtte in zijn verslag hoe schrikverhalen over migratie en vluchtelingen oorzaak van Euroscepticisme zijn. Het was juist deze identiteitscrisis die de assemblee probeerde aan te pakken: Hoe kunnen we vandaag in Europa getuigen zijn van de hoop die in ons leeft? Hoe kunnen we getuige zijn van de gastvrijheid van God? Hoe kunnen we getuigen zijn van economische en ecologische rechtvaardigheid?
De Aartsbisschop van Canterbury, Justin Welby, sprak in deze context over de Brexit. Hij noemde de Europese Unie “de grootste droom die mensen sinds de val van het West-Romeinse Rijk hebben gerealiseerd”. Die lof verbaasde me nogal, aangezien zijn kerk zich ten tijde van de Brexit – discussies met maar weinig overtuiging in het publieke debat hierover heeft geroerd. Nee, sprak hij nog geruststellend, de Brexit zal niet de ondergang van Europa teweeg brengen. Zeker niet, want waar het Verenigd Koninkrijk er uit stapt, wil het gastland Servië juist toetreden. De EU krimpt niet, maar schuift oostwaards.
Ook twee prominente vrouwelijke bisschoppen gaven hun analyse van de huidige identiteitscrisis van Europa: bisschop Petra Bosse-Huber van de Evangelische Kirche van Duitsland, verantwoordelijk voor de oecumene, en de aartsbisschop van Uppsala, Antje Jackelén. Zij besprak de noodzaak van het profetische visioen in het getuigenis van de kerk, zoals Dr Martin Luther King jr. deed, en deelde met ons vier kwalen met de letter P die Europeanen bedreigen: populisme, polarisatie, protectionisme en post-truth.
De CEC heeft onlangs het bureau van Genève naar Brussel verplaatst. Enige aandacht moest daarom worden besteed aan aanpassingen van de statuten naar Belgisch recht. Naast de hierboven genoemde boodschap werden ook een beleidsnota en begroting aangenomen voor de komende vijf jaar.
En voor het eerst kon – dankzij het stellen van een tegenkandidaat door de Deense delegatie – de Assemblee zelf een nieuwe president kiezen uit meerdere opties. Het is de 54-jarige ds. Christian Krieger uit Straatsburg geworden. Fijn, voor onze kerk, om een president te hebben die weet wat het is om tot een kleinere kerk te behoren; bovendien is hij een bekende van de Franse oud-katholieke gemeenschappen.
De nieuwe vice-presidenten zijn de orthodoxe bisschop Cleopas Strongylis uit Scandinavië en de anglicaanse bisschop van Loughborough, Guli Francis-Dehqani. Zij vluchtte in 1980, in de nasleep van de revolutie, op 14-jarige leeftijd uit haar vaderland Iran, waar haar vader bisschop was. Zij vertegenwoordigt nu onze kerkfamilie in het dagelijks bestuur. In het bredere bestuur is het niet gelukt een landgenoot te krijgen, de huidige richtlijnen werken dit haast tegen – een reden, vond onze Nederlandse delegatie, om naar dit kleine onrecht in de tijd voor de komende assemblee opnieuw naar te kijken.
Zondagochtend konden de vieringen in lokale kerken worden bezocht en gingen de aartsbisschoppen Welby en Vercammen samen voor in de eucharistieviering in de kapel van het conferentiecentrum. Op alle andere dagen werden daar de oecumenische ochtend – en avondgebeden gehouden, begeleid door een fantastisch muzikaal echtpaar uit Denemarken en ondersteund door een goed koor van jongeren dat moeiteloos zeilde van orthodoxe en oriëntaalse gezangen via middeleeuwse en eigentijdse liederen naar de speciaal voor het congres geschreven yell: ‘You will be my witnesses’. Met zo’n lied in het hart moet je het aankunnen op het kruispunt van Europa te kiezen voor de weg van de hoop.
De CEC is een Europese oecumenische gemeenschap van 116 kerken uit heel Europa. De CEC bestaat uit drie families: orthodoxe, protestantse, en anglicaanse en oud-katholieke kerken. Tot de CEC horen ook 40 nationale raden van kerken en enkele partnerorganisaties. De CEC viert in 2019 het zestig-jarig bestaan.
Utrecht, 7 juni 2018
Bernd Wallet
Op de site van de Raad van Kerken in Nederland blikt bisschop Joris terug op de assemblee: https://www.raadvankerken.nl/?b=5088. Daaronder staan tevens links naar bijdragen van de leden van de Nederlandse delegatie.