Oud-Katholieke Kathedrale Kerk van Ste. Gertrudis
‘De kerkgangers hadden geen idee van wat hier lag.’ Met een roestige sleutelbos opent Anique de Kruijf (27) drie houten deurtjes aan de achterkant van het altaar van de Sint-Gertrudiskathedraal in Utrecht. In het donker liggen stoffige fluwelen doosjes, half vergane houten kistjes en een stapel kartonnen doosjes.
‘Stuk voor stuk maakte ik ze open en allemaal zaten ze propvol’, zegt De Kruijf.
De kunsthistorica ontdekte in het altaar van de oud-katholieke kerk een reliekenschat van meer dan zeventienhonderd botjes en stukjes kleding van heiligen die een belangrijke rol speelden bij de heiligenverering in de Middeleeuwen. De Kruijf: ‘Een paar mensen hadden het vermoeden dat er iets zou liggen, maar niemand wist wat er precies lag en in welke staat het verkeerde.’
De directeur van de Stichting Kerkelijk Kunstbezit, Mart van der Sterre, had tijdens een inventarisatie al eens in het altaar gekeken en heeft De Kruijf op het spoor gezet van de vereringsvoorwerpen. ‘Ik wist dat er iets lag, maar dat het zo omvangrijk was en dat er zulke belangrijke relieken lagen, was voor ons ook een verrassing.’
Kasper Staal van het museum Catharijneconvent noemt de hoeveelheid relieken ‘gigantisch’ en ‘absurd’. Zelfs voor Jan Kinneging, pastoor van de oud-katholieke kerk was de vondst een verrassing.
De belangrijkste relieken trof De Kruijf aan in een gewone kartonnen doos. Ze vond drie glazen kokertjes, afgesloten met een koperen knoop met een afbeelding van de heilige Willibrord, de eerste aartsbisschop van Utrecht. Deze speelde een belangrijke rol in de verspreiding van het christendom in Nederland.
Uit een rood stukje stof, versierd met gouddraad, steekt een botje. Volgens de cedula, een reepje beschreven perkament, zou het gaan om een stukje rib van de heilige Willibrord. In de andere buisjes zitten vezels van zijn pallium, een gewaad dat alleen een aartsbisschop mag dragen, en een stukje leer van zijn sandaal. Het lichaam van Willibrord ligt begraven in de basiliek van de abdij van Echternach in Luxemburg.
Voor haar promotieonderzoek probeert De Kruijf te achterhalen waar de relieken vandaan komen. Met behulp van brieven in het Utrechts Archief heeft ze de relieken van Willibrord kunnen herleiden tot 1301. Het is onmogelijk om de herkomst van alle zeventienhonderd relieken te achterhalen.
De Kruijf haalt een rode fluwelen doos uit het altaar. De doos is tot aan de rand gevuld met pakketjes textiel en gekreukeld papier. Veel van de pakketjes zijn dichtgenaaid. De Kruijf moet zich beheersen om ze niet te openen. ‘Dat is moeilijk, maar anders zou je het te veel beschadigen. Van 40 procent van de relieken blijft onduidelijk wat er in zit en van wie het is.’
Een klein deel van de schat wordt tot 13 september in de kerk tentoongesteld. Volgens pastoor Kinneging gaat het om een kostbare schat die roerige tijden heeft overleefd. Tijdens de reformatie, de hervorming van het christelijk geloof in de zestiende eeuw, werden veel katholieke relieken vernield. Dat deze grote hoeveelheid relieken de reformatie heeft doorstaan, is te danken aan de schuilkerk die naast de huidige Sint-Gertrudiskathedraal staat.
‘Deze kerk was voor katholieken een verzamelplaats om relieken in veiligheid te brengen’, legt Kasper Staal van het museum Catharijneconvent uit. ‘Uit historische bronnen weten we dat bepaalde relieken bestaan, maar in de loop der jaren zijn ze zoekgeraakt of zijn we domweg vergeten waar ze lagen.’
Dat was ook het geval met de relieken van de Sint-Gertrudiskathedraal. Toen in 1914 de nieuwe kathedraal werd gebouwd, zijn de relieken in het altaar gelegd. De kerk was inmiddels oud-katholiek geworden en de relieken speelden geen rol meer tijdens de mis.
De kans dat de schat opnieuw in de vergetelheid raakt, acht De Kruijf klein. ‘Nu is aangetoond dat er een belangrijk cultureel en religieus erfgoed ligt, nemen de kerkgangers van de Sint-Gertrudiskathedraal de taak om het goed te bewaren zeer serieus.’